Ömer b. Abdülaziz, Emevi devleti geleneği içinde yetişmiş bir liderdir. Muaviye, Yezid, ll. Muaviye, Mervan, Abdülmelik, l. Velid ve Süleyman'dan sonra devlet başkanlığı makamına oturan sekizinci halifedir. Kendisinden önceki halifelerin bütün yetkilerine sahipken onlardan çok farklı olan bir devlet reisidir. İmkanlarını eza ve cefa için kullanmak yerine onların sorumluluğu altında ezilen ve ömrü boyunca ahreti, sorgu ve suali düşünen bir insandır.
Dünya nimetlerine ulaşma konusunda hiçbir sorunu olmadığı halde dünyaya sırtını dönen tek devlet başkanı olarak tarihe geçen Ömer b. Abdülaziz'in 29 aylık iktidarındaki icraatlarını şöyle sıralayabiliriz:
*Medine valiliği sırasında oranın alimlerini hem danışman olarak istihdam etmiş, hem de onlardan ilim öğrenmiştir.
*Süleyman'dan sonra halife olmasına rağmen halkı, dilediklerine biat etme konusunda serbest bırakmıştır. Fakat halk, yine ona biat etmiştir.
*İlk konuşmasında "Allah'a isyan ettiğim takdirde bana itaat etmeyiniz" diyebilmiştir.
Hilafetinin ilk gününde halka şu uyarıda bulunmuştur:
"Ey insanlar! Bize yaklaşmak, bize arkadaş olmak isteyen kişi, şu esaslara uymadığı takdirde yanıma bile yaklaşmasın:
1-Bize kadar ulaşıp derdinin anlatamayan, ihtiyacını arz edemeyenlere yardımcı olmalıdır.
2-Bizimle birlikte hayra koşmalıdır.
3-Düşünemediğimiz hayrı işlerini hatırlatmalıdır.
4-Yanımızda kimseyi çekiştirmemeli, işitince hoşlanmayacağımız sözleri konuşmamalıdır.
5-Kendisini ilgilendirmeyen konulara girmemelidir.
*Ömer, zalim valileri azletmiş, yerine yumuşak huylu ve merhametli valiler tayin etmiştir.
*İlk Cuma hutbesinde Hz. Ali ve evladına karşı lanet ve küfürleri kaldırmıştır. Onun yerine hutbenin sonunda Nahl Suresi 90. Ayetinin (Şüphesiz ki Allah; iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder. Çirkin işleri, azgınlık ve fenalığı da yasaklar. Düşünüp tutasınız diye böyle öğüt verir) okunmasını yerleştirmiştir. Bu uygulama, tüm İslam dünyasında aynen devam etmektedir.
*Valiliklere birer genelge göndererek Hz. Ali ve evladına hutbelerde lanet okunmasını ve küfredilmesini yasaklamıştır.
*Halife olduğu gün, tören için hazırlanan atları sattırıp parasını hazineye göndermiştir.
*Sadece iki entarisi vardı. Birisini yıkadığı zaman ötekini giyiyordu. Yamalı elbiseyle Cuma hutbesi okumaya çıkmandan çekinmiyordu.
*Hilafetten önceki dönemden kalan elbise ve eşyalarını hazineye devretti. Eşi Fatıma da baba hatırası gerdanlığını hazineye devretti.
*Daha önce devlet yetkisi kullanılarak elde edilmiş olabileceği endişesiyle miras yoluyla intikal eden mal, mülk, tarla, bahçe ve arazisinin tapularını yırtarak hepsini beytülmale / hazineye iade etmiştir.
*Evinde bir kaptan başka yemek bulunmazdı. Çocukları da buna alışmak zorunda kalmışlardı.
*Evinin ihtiyacının posta arabasıyla taşınmasına, abdest suyunun bile saray mutfağında ısıtılmasına razı değildi.
*Ümeyye oğullarını da böyle yapmaya davet etmiş ancak hiç birisi uymamıştı.
*Valilere talimatı: "Allah'ın kitabı ve Resulü'nün sünnetine uyunuz. Danışmanlarınızı, insanlar arasında doğruluğuna güvendiğiniz kişilerden seçiniz. Hak ve adaletten ayrılmayınız."
*Ordu kumandanlarına talimatı: "Savaşta düşman askerlerinin dışındakilere dokunmayınız. İhtiyarlara, kadınlara, çocuklara, savaşa katılmayan rahiplere asla silah çekmeyiniz."
*Savaşa giden askerlerin haftada bir gün dinlendirilmesini, uzun süre cephede olanların da en az 40 günde bir ailelerine dönmelerini emretmiştir.
*Döneminde valiler, kendi bölgelerinde toplanan zekatı dağıtacak fakir bulamaz hale gelmiştir.
*Evlenmek isteyen gençlerin düğün ihtiyaçlarının karşılanmasını, meşru bir iş yaparken borç batağına düşenlerin borçlarının ödenmesini emretmiştir. Yetimlere, dul kadınlara, çalışacak gücü olmayanlara maaş bağlamıştır. Mahpusların eş ve çocuklarının yoksul kalmaları halinde onlara da maaş bağlamıştır.
*Malları zarar gören çiftçi ve tüccarların da zararlarının devlet hazinesi tarafından ödenmesini emretmiştir.
*Yolcu ve yoksulların yemek ihtiyaçlarını karşılamak için "Yemek Evleri" kurmuştur.
*Yolcular için konaklama tesisleri kurdurmuştur.
*Dalkavuk şairlere yüz vermemiştir.
*Hayvanları ağır demirlerle dehlemeyi ve onlara ağır gemler vurulmasını yasaklamıştır. Ayrıca hayvanlara yük taşıma konusunda standart getirerek ağır yük yüklenmesini yasaklamıştır.
*Alimlerle sohbet etmekten hep hoşlanmıştır.
*Hz. Peygamber (sav)in hadislerinin toplanıp bir araya getirlmesine, tedvinine onun emriyle ve onun döneminde başlanmıştır.
*Hariciler sorunu, bizzat onun girişimiyle çözüme kavuşmuştur.
*Nasihat edilmesinden hoşlanırdı. Allah'tan korkmayı ilke edinmişti. Ölümü en büyük nasihatçı olarak görüyordu.
*Bizans İmparatoru'na ve bazı hükümdarlara İslama davet mektupları ve elçiler göndermiştir.
*Kendisinden sonra veliahtlık sistemini kaldırarak yeni halifenin Şura/Danışma Meclisi yoluyla seçimini gerçekleştirmek istedi ancak ömrü yetmedi.
*Bir devler başkanı olmasına rağmen mezar yerini bile şahsi parasıyla satın alıp hazırlatmıştır.
*Halife olarak zühd ve takva hayatı yaşamıştır. Kendisi yoksul yaşamasına rağmen halkı, refah içinde yaşama imkanı bulmuştur. Refahı tabana yaymayı başaran bir devlet başkanıdır. 29 aylık hilafeti döneminde tarihte İslam inkılabının canlı örneğini yaşatmıştır.